Ի՞նչն է ֆիլմը ֆիլմ դարձնում
Պատրիկ Ֆեյ
Սիրելի՛ Կլարա
Միտք էի անում՝ ի՞նչն է ֆիլմը ֆիլմ դարձնում։ Երևանի Կինոյի տանը դիտելով «Ոսկե ծիրան»-ի ֆիլմերից մի քանիսը՝ այս հարցը ծագեց՝ ստիպելով խորհրդածել, թե դա ինչպես է ազդում կինոյին տրված իմ գնահատականների ու տեսակետի վրա։ Դիտելով Շողակաթ Վարդանյանի «1489» և Ֆարա Կասեմի «Մենք ներսում ենք» ֆիլմերը՝ մտածեցի, թե ում համար է սա ավելի կարևոր՝ փորձնակի՞, թե՞ փորձառու ռեժիսորի։
Շողակաթ Վարդանյանի լիամետրաժ դեբյուտ «1489»-ը կարելի է անավարտ համարել։ 2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի օրերին Վարդանյանը սկսել է նկարել, թե ընտանիքն ինչպես է համակերպվում լուրին, որ նրա եղբայր Սողոմոնն անհետ կորել է զինվորական ծառայության ժամանակ։ Վարդանյանի երկամյա հետախուզությունը, որը համընդհանուր հուսահատության դրսևորում է և նկարվել է հեռախոսով, միտված է Սողոմոնին գտնելուն և ընտանիքի՝ դժվարությունը հաղթահարելու մարտավարություններն ի ցույց դնելուն։
«1489»-ի ստեղծման պատմությունը ենթադրում է՝ որոշ ստեղծարար ծրագրեր կյանքի են կոչվում միայն հանգամանքների բերումով։ Ֆիլմում ամբողջ խորությամբ պատկերված է ընտանեկան ողբերգությունը, կարող է սառնասրտություն թվալ զգացականության շեմը հատելը, բայց նախնական հուզական արձագանքը մոռանալը և ֆիլմի խորությունն ընդգծելը կարող ենչափազանց դժվար գործ լինել քննադատի համար ու դժվարհասանելի արժանիք։
Բայց ի՞նչն է «1489»-ը դարձնում ֆիլմ, ոչ թե պարզապես տեսանկարահանում. գուցե Վարդանյանի բնազդական ընկալումը, թե երբ պիտի նախապատվությունը տա պահին, ոչ թե կոմպոզիցիային։ Երբ նա ծնողների համար կարդում է պատերազմի ավարտի հայտարարությունը, տեսախցիկն անհետանում է հոր գիշերային շապիկի ու մազերի մեջ։ Պատերազմի այլանդակության մասին ֆիլմում գեղեցկության համար տեղ չկա, իսկ եթե կա էլ, շատ անսպասելի է նշմարվում։ Կարելի է նկատել տեսարանում, որտեղ հայրը շոյում է մոլորված ճնճղուկին. այդ պահը խորհրդանշական չէ, բայց հետադարձ հայացքով չարագուշակ է թվում։
Ինչպես որ Վարդանյանի «1489»-ը կարող ենք համարել ուսումնառություն (մի մասնագիտության մեջ, որով նա վստահ չէ՝ ուզում է զբաղվել, թե ոչ), Ֆարա Կասեմի «Մենք ներսում ենք» ֆիլմը (որի համար Տրիպոլիում ծնված և Բրյուսելում ապրող ռեժիսորը Հատուկ հիշատակման է արժանացել այս տարվա Visions du Réel-ում) կարելի է համարել ֆիլմ ուսումնառության մասին, որի կիզակետում Կասեմն ու հոր հետ հարաբերություններն են: Նա Կասեմից 50 տարով մեծ գրող է. դուստրը հոր բանաստեղծական հմտությունն է փորձում կրկնօրինակել։ «Մենք ներսում ենք» ֆիլմը Կասեմի լիամետրաժ դեբյուտն է, բայց «1489»-ի և այս ֆիլմի փորձառական և տեխնիկական կողմերը հստակորեն տարբերվում են։ Կասեմի ֆիլմում կադրերի մեծ մասը ներսից է արված՝ Տրիպոլիի ռազմականացված փողոցներին նայող դռներից կամ պատուհաններից։
«1489»-ը Վարդանյանի համար ողջամտությունը չկորցնելու միջոց է, այնինչ Կասեմի ֆիլմը հաջորդում է ռեժիսորի 2012 թվականի «Իմ հայրը նման է Աբդել Նասերին» գովասանքի արժանացած կարճամետրաժ ֆիլմին և հոր հետ ավելի ամուր կապ հաստատելու անվերջանալի փորձ է։ «Մենք ներսում ենք» ֆիլմը նկարահանվել է 7 տարի, տևում է գրեթե 3 ժամ և ժամանակի հոսքը շոշափելի դարձնում։
Իսկ այդպես կրկին անդրադառնում ենք առաջին հարցին, չէ՞։ Ի դեպ, «Ալ Ջազիրան» գնել է Կասեմի ֆիլմի իրավունքը, բայց այդ տարբերակը բնօրինակից երկու անգամ կարճ է։ Մինչև հաջորդ անգամ անձամբ հանդիպելը այս նամակը համարի՛ր այս ֆիլմերի մասին իմ ասելիքի «Ալ Ջազիրայի» տարբերակը։
Կտեսնվենք,
Պատրիկ
Պատրիկ Ֆեյ
Սիրելի՛ Կլարա
Միտք էի անում՝ ի՞նչն է ֆիլմը ֆիլմ դարձնում։ Երևանի Կինոյի տանը դիտելով «Ոսկե ծիրան»-ի ֆիլմերից մի քանիսը՝ այս հարցը ծագեց՝ ստիպելով խորհրդածել, թե դա ինչպես է ազդում կինոյին տրված իմ գնահատականների ու տեսակետի վրա։ Դիտելով Շողակաթ Վարդանյանի «1489» և Ֆարա Կասեմի «Մենք ներսում ենք» ֆիլմերը՝ մտածեցի, թե ում համար է սա ավելի կարևոր՝ փորձնակի՞, թե՞ փորձառու ռեժիսորի։
Շողակաթ Վարդանյանի լիամետրաժ դեբյուտ «1489»-ը կարելի է անավարտ համարել։ 2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի օրերին Վարդանյանը սկսել է նկարել, թե ընտանիքն ինչպես է համակերպվում լուրին, որ նրա եղբայր Սողոմոնն անհետ կորել է զինվորական ծառայության ժամանակ։ Վարդանյանի երկամյա հետախուզությունը, որը համընդհանուր հուսահատության դրսևորում է և նկարվել է հեռախոսով, միտված է Սողոմոնին գտնելուն և ընտանիքի՝ դժվարությունը հաղթահարելու մարտավարություններն ի ցույց դնելուն։
«1489»-ի ստեղծման պատմությունը ենթադրում է՝ որոշ ստեղծարար ծրագրեր կյանքի են կոչվում միայն հանգամանքների բերումով։ Ֆիլմում ամբողջ խորությամբ պատկերված է ընտանեկան ողբերգությունը, կարող է սառնասրտություն թվալ զգացականության շեմը հատելը, բայց նախնական հուզական արձագանքը մոռանալը և ֆիլմի խորությունն ընդգծելը կարող ենչափազանց դժվար գործ լինել քննադատի համար ու դժվարհասանելի արժանիք։
Բայց ի՞նչն է «1489»-ը դարձնում ֆիլմ, ոչ թե պարզապես տեսանկարահանում. գուցե Վարդանյանի բնազդական ընկալումը, թե երբ պիտի նախապատվությունը տա պահին, ոչ թե կոմպոզիցիային։ Երբ նա ծնողների համար կարդում է պատերազմի ավարտի հայտարարությունը, տեսախցիկն անհետանում է հոր գիշերային շապիկի ու մազերի մեջ։ Պատերազմի այլանդակության մասին ֆիլմում գեղեցկության համար տեղ չկա, իսկ եթե կա էլ, շատ անսպասելի է նշմարվում։ Կարելի է նկատել տեսարանում, որտեղ հայրը շոյում է մոլորված ճնճղուկին. այդ պահը խորհրդանշական չէ, բայց հետադարձ հայացքով չարագուշակ է թվում։
Ինչպես որ Վարդանյանի «1489»-ը կարող ենք համարել ուսումնառություն (մի մասնագիտության մեջ, որով նա վստահ չէ՝ ուզում է զբաղվել, թե ոչ), Ֆարա Կասեմի «Մենք ներսում ենք» ֆիլմը (որի համար Տրիպոլիում ծնված և Բրյուսելում ապրող ռեժիսորը Հատուկ հիշատակման է արժանացել այս տարվա Visions du Réel-ում) կարելի է համարել ֆիլմ ուսումնառության մասին, որի կիզակետում Կասեմն ու հոր հետ հարաբերություններն են: Նա Կասեմից 50 տարով մեծ գրող է. դուստրը հոր բանաստեղծական հմտությունն է փորձում կրկնօրինակել։ «Մենք ներսում ենք» ֆիլմը Կասեմի լիամետրաժ դեբյուտն է, բայց «1489»-ի և այս ֆիլմի փորձառական և տեխնիկական կողմերը հստակորեն տարբերվում են։ Կասեմի ֆիլմում կադրերի մեծ մասը ներսից է արված՝ Տրիպոլիի ռազմականացված փողոցներին նայող դռներից կամ պատուհաններից։
«1489»-ը Վարդանյանի համար ողջամտությունը չկորցնելու միջոց է, այնինչ Կասեմի ֆիլմը հաջորդում է ռեժիսորի 2012 թվականի «Իմ հայրը նման է Աբդել Նասերին» գովասանքի արժանացած կարճամետրաժ ֆիլմին և հոր հետ ավելի ամուր կապ հաստատելու անվերջանալի փորձ է։ «Մենք ներսում ենք» ֆիլմը նկարահանվել է 7 տարի, տևում է գրեթե 3 ժամ և ժամանակի հոսքը շոշափելի դարձնում։
Իսկ այդպես կրկին անդրադառնում ենք առաջին հարցին, չէ՞։ Ի դեպ, «Ալ Ջազիրան» գնել է Կասեմի ֆիլմի իրավունքը, բայց այդ տարբերակը բնօրինակից երկու անգամ կարճ է։ Մինչև հաջորդ անգամ անձամբ հանդիպելը այս նամակը համարի՛ր այս ֆիլմերի մասին իմ ասելիքի «Ալ Ջազիրայի» տարբերակը։
Կտեսնվենք,
Պատրիկ